Maastricht

Oproep tot individuele ‘sjariteit’ is een rookgordijn dat structurele problemen verhult.

Opiniestuk Stephanie Blom raadslid SP Maastricht

Een opvallende ontwikkeling die de afgelopen weken via social media en bijdragen in de landelijke dagbladen tot ons kwam, is de oproep aan degenen die het kunnen missen om de energiecompensatie van EUR 190,- voor de maanden november en december te doneren aan organisaties die mensen in acute financiële nood uit de brand helpen. Hoewel deze call to action in het licht van de kerstgedachte op het eerste gezicht sympathiek overkomt, verhult zij de structurele oorzaken voor het bestaan van dit steeds groter wordende probleem.

De crises waarmee Nederland de afgelopen jaren geconfronteerd is, vormen namelijk geen perfect storm van incidenten of onvoorziene en uitzonderlijke omstandigheden waarvoor tijdelijke (financiële) noodoplossingen het licht aan het einde van de tunnel betekenen. Het zijn uiterst voorzienbare uitwassen van een systeem waaraan deze crises inherent zijn: het neoliberale hyperkapitalisme. Een systeem waarin een heilig geloof in de zaligmakende werking van de vrije markt centraal staat, en dat leidt tot ontwikkelingen als privatisering, globalisering, schaalvergroting, efficiency, loonmatiging, uitbesteding, moordende concurrentie, en – bovenal – de uitkleding van de nog niet eens zo lang geleden zo wijdverbreid gekoesterde verzorgingsstaat. Een systeem dat ervoor gezorgd heeft dat een groot deel van ons zich nu in een zodanig precaire situatie bevindt dat particuliere organisaties als de Voedselbank en het Limburgse Tientjesfonds op de korte termijn uitkomst bieden, waar dat eigenlijk de verantwoordelijkheid van een goed functionerende welvaartsstaat had moeten zijn.

Dit systeem wordt sinds de kabinetten-Lubbers van de jaren 80 in het zadel gehouden door wisselende coalities van toen al gevestigde partijen, of partijen die dat sindsdien geworden zijn. Partijen die het marktdenken in al haar facetten hebben omarmd en gestimuleerd, en wiens kiezers als gevolg van die beslissing als ‘winnaars’ uit de bus gekomen zijn. Dat zijn doorgaans kiezers met (streep weg wat niet van toepassing is) een eigen bedrijf, een universitaire opleiding, een goedbetaalde baan in vaste dienst, een goede gezondheid, en koophuizen die in waarde gestegen zijn en waarvan de daken vol gesubsidieerde zonnepanelen liggen. Door hun herhaaldelijke stem op deze partijen – of hun politiek actief-zijn voor die partijen – zijn zij medeverantwoordelijk voor de instandhouding van het systeem dat de moeder aller crises is.  

Het is ronduit beschamend dat in Nederland ook anno 2023 steeds meer mensen aangewezen zijn op de Voedselbank, de energierekening niet meer kunnen betalen, en op gezond voedsel, vervoer en andere primaire levensbehoeften moeten besparen om de eindjes aan elkaar te knopen. Het is echter nóg beschamender dat er een grote groep welvarenden is die meent hun minder fortuinlijke medeburgers opzichtig een tijdelijke aalmoes toe te moeten schuiven en anderen daartoe oproept via gelikte social media-campagnes en opiniestukken in de zaterdagkrant, terwijl juist hun politieke stem aan de bakermat ligt van de penibele situatie waarin velen van ons zich bevinden.

Dat inmiddels alomtegenwoordig lijkende ‘donatienarcisme’ doet denken aan de tijden van de negentiende-eeuwse Nachtwakerstaat, waarin de overheid zich zo ver mogelijk verwijderd hield van het publieke leven, en de minderbedeelden voor hun voortbestaan aangewezen waren op de incidentele en vaak vernederende barmhartigheid van de gegoede burgerij en religieuze instellingen. Een tijd waaraan de alom geprezen vooruitgang een eind had moeten maken, maar ten aanzien waarvan de pijnlijke conclusie is dat we er sluipenderwijs weer naar teruggekeerd zijn. De daadwerkelijke call to action zou daarom moeten zijn om bij de volgende verkiezingen op systeemkritische partijen te stemmen die structureel een einde wensen te maken aan dit morele falen, en niet de oproep tot een financiële pleister op stinkende wonden die zonder fundamentele systeemverandering blijven etteren.