Maastricht

Een spannende zomer

Auteur Mirjam de Rijk in de Groene Amsterdammer

10 juli 2024 – verschenen in nr. 28-29

De regeringspartijen konden het vorige week niet vaak genoeg benadrukken en de nieuwe premier deed vlijtig mee: het pièce de résistance van dit kabinet is natuurlijk het asielbeleid. Waarvan akte. Maar ik wil het hier hebben over het sociaal-economische beleid van de nieuwe regering. 

Wat gaan ze doen rond zorg, onderwijs, werk, loon of sociale zekerheid? Als het over die onderwerpen gaat, zit er een gapend gat tussen de tekst van het hoofdlijnenakkoord en de bijbehorende financiële bijlage. Nou is dat op zichzelf niet nieuw – wie bijvoorbeeld in verkiezingstijd wil weten wat partijen echt van plan zijn, kan ook altijd beter de doorrekening lezen dan het verkiezingsprogramma zelve. Maar de regeringspartners maken het erg bont: in het hoofdlijnenakkoord het één zeggen, in de financiële bijlage iets doen wat er haaks op staat.

Worden het ‘concrete stappen voor mensen in de knel en hun bestaanszekerheid’ (tekst hoofdlijnenakkoord) of de WW inkorten en de tegemoetkoming voor arbeidsongeschikten afschaffen (zoals staat in de financiële bijlage)?  

Wordt het ‘investeren in de ouderenzorg’ (tekst hoofdlijn) of wordt er netto juist bezuinigd op de ouderenzorg en de andere langdurige zorg (financiële bijlage)?

Wordt het ‘de bijna gratis kinderopvang wordt doorgezet’ (tekst hoofdlijn) of wordt daar geen cent voor uitgetrokken én wordt er structureel een kwart miljard bezuinigd op de kinderopvangtoeslag (financiële bijlage)?

Wordt het ‘werken moet lonen’ (tekst hoofdlijn) of ‘geen verhoging van het minimumloon’ (financiële bijlage)?

Wordt het ‘het aanpakken van de personeelskrapte in de zorg heeft grote prioriteit’ of wordt het enige potje dat daar op dit moment voor is wegbezuinigd (de financiële bijlage)?

Wordt ‘het busvervoer tussen dorpskernen op het platteland versterkt’ (tekst hoofdlijn) of komt daar niets van terecht omdat er geen euro voor is gereserveerd? (financiële bijlage)?

Wordt het ‘versterking van de kenniseconomie, innovatie en (digitale) infrastructuur krijgen prioriteit’ (tekst hoofdlijn) of 1,4 miljard per jaar bezuinigen op onderwijs en wetenschap, én het Groeifonds leeghalen (financiële bijlage)?

Officieel zijn bovenstaande vragen trouwens allang beantwoord, want zowel in het hoofdlijnenakkoord als in de financiële bijlage staat het heel helder: niet de tekst, maar ‘de bedragen in de tabellen zijn leidend’. Dat biedt weinig hoop. Maar de zomer is nog lang, en zoals vorige week bleek is nog niet alles tussen de partijen helemaal uitgediscussieerd. Het worden dus twee spannende maanden, nu het akkoord moet worden uitgewerkt in een regeerprogramma.

Vanzelfsprekend ben ik ook benieuwd naar de uitwerking van de vele vierkante cirkels in het hoofdlijnenakkoord. Zoals deze: ‘Wat betreft de luchtvaart wordt ingezet op het op orde brengen van de rechtsbescherming van omwonenden (geluidhinder) met behoud van de netwerkkwaliteit van Schiphol.’ Of: ‘Er wordt niet gestuurd op gedwongen krimp van de veestapel, maar op instandhouding van de natuur.’

De financieel meest brisante passage van het akkoord gaat over wat er gebeurt als de ingeboekte bezuinigingen niet gehaald worden. Dan wordt er namelijk niet geïndexeerd, zo staat er. Oftewel: dan krijgt iedereen die geld ontvangt van het rijk, de stijging van lonen en prijzen niet meer vergoed. Daarmee zullen vooral onderwijs en zorg bloeden. Dat betekent dat de publieke sector straks de prijs betaalt voor de onhaalbare maar al ingeboekte bezuinigingen op de afdrachten aan Europa en op asiel.

Ook het voorgenomen financiële tijdpad van de nieuwe coalitie is bijzonder. De verlaging van het eigen risico voor de zorgkosten en de compensatie voor het studenten-leenstelsel gebeuren pas in 2027, terwijl de cadeaus voor aandeelhouders, bedrijven, autorijders en vermogenden al komend jaar ingaan (belastingvrije inkoop eigen aandelen, verlaging energiebelasting voor grootverbruikers, uitstel accijnsverhoging brandstoffen, meer rente mogen aftrekken). Kosten: 3,6 miljard euro per jaar.

Het kabinet is tegen de ‘verengelsing’ in het onderwijs, maar de Engelse uitdrukking ‘put your money where your mouth is’ had wel iets letterlijker genomen mogen worden.