Maastricht

Leve het Landbouwbelang! Maastrichts cultureel erfgoed van onschatbare waarde.
Opiniestuk door Stephanie Blom, Raadslid SP Maastricht.

Hamburg aan de Maas? 

Onlangs werd bekend dat een consortium van vastgoedontwikkelaars de opdracht tot herontwikkeling van het Landbouwbelang in de wacht gesleept heeft, waarmee een einde lijkt te komen aan de jarenlange strijd voor behoud van de laatste vrijplaats van Maastricht. Deze ondergewaardeerde en onmisbare plek moet plaatsmaken voor dure appartementen, studentenkamers en de vestiging van de Toneelacademie en het Conservatorium. Het was pijnlijk om te zien hoe veel Maastrichtenaren, met name de wat oudere en conservatievere onder ons, zich verheugd toonden over het verdwijnen van dit bijzondere stuk immaterieel erfgoed en zich verlekkerden aan de architectonische impressies van de nieuwe woontorens die van Maastricht een ‘Hamburg aan de Maas’ zouden maken. Dat Maastricht zichzelf hiermee op de lange termijn in de voet schiet, lijkt hen echter volledig te ontgaan.

Even weg van die kille neoliberale realiteit

Wat zij, het gemeentebestuur en een groot deel van de gemeenteraad namelijk niet lijken te begrijpen, is dat het bij vrijplaatsen niet gaat om een kostendekkende ‘bedrijfsvoering’ of een relatief betaalbare gelegenheid om in van bovenaf georkestreerd verband ‘lekker jezelf te kunnen zijn’. Een vrijplaats is immers een gebouw, terrein of gebied waarin de omgeving door de werk- en/of woongemeenschap zelf wordt vormgegeven. Een plek waar door sommigen als naïef bestempelde ‘hippies’ kunnen dromen van een andere, juist minder door omzet en winst gedreven wereld. Een wereld waarin ruimte is voor een verscheidenheid aan meningen en identiteiten, en de bijbehorende uitingsvormen en voorkeuren. Vrijplaatsen zijn bij uitstek plekken waar mensen samen een utopisch alternatief voor de soms harde en kille neoliberale realiteit kunnen, en vooral willen, vormgeven. Dat kost hen vaak bloed, zweet en tranen, zeker met het oog op de weerstand en het onbegrip die ten aanzien van dit soort initiatieven en gemeenschappen heerst onder de vertegenwoordigers van de ‘gevestigde orde’. Ondanks alles strijden zij echter door voor behoud van hun vrijplaats(en) in Maastricht, omdat zij fundamenteel geloven in de kracht en waarde ervan. Helaas zijn die inspanningen tot op heden vruchteloos gebleken, maar de strijd is voorlopig nog niet gestreden.

Geen divers genoeg cultureel aanbod meer

Bij vrijplaatsen gaat het niet om het financiële plaatje, maar om de gevoelsmatige binding met de stad en het van onderop bouwen aan een hechte gemeenschap en een bestendige binding die met name de generatie die zich bevindt tussen de studenten en de vergrijsde generatie Maastrichtenaren nu zo erg mist. Als de gemeente zich afvraagt waarom het zo lastig is om studenten, recent afgestudeerden en expats langduriger aan zich te binden, dan ligt een deel van het antwoord in de afwezigheid van een divers genoeg cultureel aanbod, waar steden als Nijmegen, Amsterdam en Berlijn in excelleren. Juist vrijplaatsen als de Mandril en het Landbouwbelang vertegenwoordigen een groot aantal van de missende ingrediënten van die culturele diversiteit waar jongvolwassenen behoefte aan hebben. De vrijplaats is immers an sich een verbindend doel voor de lange termijn en niet – zoals in het huidige gemeentelijke beleid – een middel om tot dat gevarieerde aanbod te geraken

Kom het meemaken zolang het nog kan 

Het is overigens begrijpelijk dat diezelfde ‘kaste van tevredenen’ niet begrijpt wat het doel of het nut van vrijplaatsen nu precies is, ze vooral zien als smoezelige en rommelige broeinesten van ‘onrendabele’ medeburgers, of deze plekken misschien zelfs bedreigend vinden voor de status quo. Vrijplaatsen hebben immers geen winstoogmerk, bieden geen (vrijwilligers)functies aan die bevorderlijk zijn voor de employability of die goed staan op LinkedIn. Veel bestuurders en volksvertegenwoordigers in Maastricht hebben echter nog nooit een jam session of documentaire-avond in de oude Mandril, of een queer-feestje of Foodbank-diner in het nog bestaande Landbouwbelang bijgewoond, en hebben de bedwelmende verbondenheid die van deze bijeenkomsten op deze vrijplaatsen uitgaat nooit meegemaakt. Zij zijn dan ook van harte welkom om het aan den lijve te ondervinden nu het nog kan.

Vrijplaatsten zijn broodnodig in Maastricht

Een vrijplaats is een vruchtbare plek voor creativiteit – denk alleen al aan het grote aantal nu gevestigde Maastrichtse bands dat in de Mandril en het Landbouwbelang geformeerd is en festivals als MAAS! en Bruis plat speelt -, voor dromen over een andere, betere wereld, en een veilige plek om jezelf te ontdekken, in al je facetten. De essentie van wat een vrijplaats is en beoogt te zijn gaat ten principale niet samen met gemeentelijke controle, inspraak en een kostendekkend model, aangezien dat juist is waartegen de bewoners en bezoekers van vrijplaatsen zich ten diepste verzetten. Niet omdat zij de maatschappelijke orde afwijzen, maar omdat zij een ander samenlevingsmodel voorstaan dan dat voor velen de norm geworden is. Dat betekent echter niet dat we de idealisten en pragmatici onder ons niet zouden kunnen verenigen voor hetzelfde doel: een bruisend, creatief en bindend Maastricht, waarin iedereen zichzelf kan zijn. En voor dat Maastricht zijn vrijplaatsen onontbeerlijk.

Zonder vrijplaatsen als het Landbouwbelang, en voorheen de Mandril, wordt Maastricht een nog homogenere, grijzere stad dan ze op veel vlakken al is. En dat zou doodzonde zijn.